18/12/11. Bài hát Hang Bê lem (RFI) Nhạc phẩm Hang Bêlem Mặc Lâm, biên tập viên RFA Mùa
Giáng Sinh , gần như mọi người không ai xa lạ với nhạc phẩm Hang Bêlem.
Thế nhưng ai là tác giả của bài hát nổi tiếng đó, có lẽ cũng ít ai có
thể trả lời được…. Nhạc sư Hải Linh-1920-1988
Tác giả nhạc phẩm Hang Bêlem Nhạc
sư Hải Linh, Tên thật là Trần Văn Linh tên thánh là Phanxicô sinh năm
1920 tại làng Ứng Luật, phủ Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình, địa phận Phát Diệm. Năm
20 tuổi, Hải Linh vào học tại trường Thầy Giảng (Bùi Chu) và sau đó
được giữ lại để dạy Pháp văn và âm nhạc tại trường. Đây là thời gian ông
bắt đầu sáng tác một số bài hát đạo cũng như đời. Nhắc tới Hải Linh
không thể không nhắc tới nhạc phẩm "Hang Bêlem", sáng tác cho mùa Giáng
sinh 1945. Chính
tác giả đã điều khiển ca đoàn nhà thờ chánh tòa Phát Diệm hát lần đầu
tiên trong thánh lễ đêm Giáng sinh năm ấy. Cha Giám đốc Đại chủng viện
là LM Phạm Ngọc Chi đã khen ngợi, và từ đó lưu tâm khuyến khích Hải Linh
học hỏi và sáng tác thêm. Sau này, khi làm Giám mục địa phận, chính
Ngài đã gửi Hải Linh đi du học về âm nhạc ở nước ngoài vào năm 1950. Lúc
đầu được gửi đi Roma, nhưng 5 tháng sau đổi qua Pháp. Từ năm 1951 học
nhạc tại Viện Giáo Nhạc tại Paris, đồng thời học sáng tác tại Trường
Nhạc César Franck. Từ năm 1968 đến 1970, ông trở lại Paris lần thứ hai.
Nơi đây ông hoàn tất chương trình nghiên cứu sau hai năm học tập. Trở
về Việt Nam năm 1970, Hải Linh tích cực dấn thân vào các hoạt động cho
âm nhạc: giáo sư âm nhạc tại Viện Đại Học Đà Lạt, phát triển và đưa Ca
Đoàn Hồn Nước tới một trình độ điêu luyện, và đã dày công huấn luyện
được 40 lớp ca trưởng-là những người điều khiển các ca đoàn hợp xướng. Hải
Linh thành lập Ca đoàn Hồn Nước nhằm thực hiện hoài bão đưa âm sắc dân
tộc vào dòng nhạc tây phương của mình. Ngày 23/12/57 Ca đoàn Hồn Nước ra
mắt công chúng lần đầu tiên tại rạp Olympic, dưới sự điều khiển của Hải
Linh, đã được khán giả cổ vũ hết lòng vì sắc thái mới lạ cũng như hình
thức âm nhạc sống động được chính ông sáng tác và điều khiển. Hải
Linh đã học nhiều điều trong dân ca và đem ra áp dụng trong nhạc công
giáo tức là thánh ca rất thành công vì có được màu sắc dân tộc. GS Trần Văn Khê Hải
Linh càng ngày càng xác tín hơn về hướng đi của mình trong công việc
đưa nhạc ngữ dân tộc từ bậc đơn điệu lên bậc đa âm đa điệu. Với thao
thức về một dòng nhạc dân tộc, Hải Linh tìm học thêm hoặc trao đổi thêm
với một số giáo sư nổi tiếng khác về ngũ âm cũng như về điều khiển. Các
tác phẩm trong thời kỳ du học tại Paris đã nói lên việc ông thao thức
tìm một nhạc ngữ phù hợp với ngôn ngữ đa thanh của dân tộc. Nhận
xét về tài năng nhạc học dân tộc này, Giáo sư Trần Văn Khê kể lại những
kỷ niệm mà ông có với nhạc sư Hải Linh khi gặp nhau tại Pháp, ông kể: -Lúc
đó là lúc ông Ngô Duy Linh cũng đang học ở Sorbon với tôi lối chừng
1970, Hải Linh có đến gặp tôi để mà hỏi thăm về âm nhạc dân tộc. Kỳ đo
tôi có nói những cái hay trong nhạc lễ tại miền Nam Việt Nam thì Hải
Linh có ghi âm lại để nghiên cứu. Hải Linh đã học nhiều điều trong dân
ca và đem ra áp dụng trong nhạc công giáo tức là thánh ca rất thành công
vì có được màu sắc dân tộc. Hang
Bêlem là sáng tác đầu tay của nhạc sĩ Hải Linh khi ông vừa 25 tuổi và
đây cũng có thể xem là ca khúc quen thuộc nhất của bất cứ người công
giáo nào khi lễ Giáng Sinh tới gần. Lời
nhạc gần gũi và đậm nét dân dã của ca khúc đã nằm trong trí nhớ của
hàng triệu giáo dân ngay từ lúc họ bắt đầu cảm nhận được sự giáng trần
của Thiên Chúa. Với mục đích cứu chuộc, ngài đã ra đời trong hoàn cảnh
khốn khó nghèo hèn. Lời
hát êm ái mà chân thật như một trang cổ tích kể lại đêm giáng trần của
một em bé mà khi sinh ra, sự chí thánh đã làm khung cảnh lạnh lẽo chung
quanh trở nên ấm áp vì tình thương của ngài. Hải Linh đã đem tâm tình
của một con chiên để ngợi ca Thiên chúa hơn là viết thánh ca từ tâm thức
phụng vụ. Giai điệu chân thành, lời ca hoà ái là nguồn cảm hứng cho
biết bao thế hệ các ca đoàn khắp nước khi trình diễn bài hát này. Trong
tâm thức chia sẻ và ngợi khen hết mực đối với Thiên Chúa, ca khúc Hang
Bêlem tôn vinh niềm tin vĩnh cửu, tình thương vô bờ và lấp lánh trần
gian giữa khung cảnh lạnh lẽo của một đêm đông xa tít tắp trong kinh
thánh đã trở thành kỷ niệm cho hàng ngàn nhà thờ trong và ngoài nước… Nguyên nhân Trong một lần phỏng vấn, nhạc sư Hải Linh cho biết câu chuyện ra đời của bài hát Hang BêLem vào Mùa Giáng sinh năm 1945, Lúc ông đi ngang tòa soạn báo "Đường Sống" ở Nam Định,
Hải Linh được ông Minh Châu – chủ nhiệm tờ báo – thách đố việc sáng tác
nhanh một ca khúc về chủ đề giáng sinh để đăng báo. Hải Linh nhận lời
và hẹn 3 ngày sau trở lại. Đến
hẹn, Hải Linh đưa bản nhạc "Hang Bêlem" tới tòa soạn và tập hát sơ qua
cho một số nhân viên trong tòa soạn. Khi hát lên, mọi người thấy thích
quá nên ông Minh Châu thương lượng rằng, ông sẽ chịu chi phí để lên Hà Nội
thuê người khắc nhạc vào bản gỗ để in vào 2000 bản báo Đường Sống sắp
tới, sau đó, ông sẽ cho Hải Linh lại bản gỗ của bản nhạc. Hải Linh đồng ý
cho nên, phần tên tác giả của bài hát này thường được viết kép là: Hải
Linh - Minh Châu. Tôi
phải thú nhận rằng tôi không có sáng tác gì cả vì chỉ có một Đấng Tạo
Hóa mới thực sự sáng tác mà thôi. Còn tôi cũng như bao nhiêu người khác
thì không dám nói là mình sáng tác. Tôi chỉ có "sàng tạc" được một đôi
bài. Sàng là sàng qua lọc lại ; tạc là dựa vào một mô thức đa có sẵn để
chế biến... như người tạc tượng vậy. Nhạc sư Hải Linh Lúc
ấy, bài hát cũng được in riêng ra 500 bản để bán với giá khoảng 3 hào.
Hải Linh gửi lên Hà Nội 10 bản. Một số nhà thờ tại đây sử dụng, nhiều
người thấy hay nhưng không tìm đâu ra bản nhạc. Một linh mục tên là Kim
Định đã mua một bản danh dự với giá 100 đồng. Hải Linh cũng đem theo một bản nhạc về Phát Diệm. Thánh lễ vọng đêm Giáng sinh, Hải Linh điều khiển Hội Ca Vịnh Nhà Thờ Chính tòa Phát Diệm hợp xướng bản Hang Bêlem này. Trong lần trả lời phỏng vấn này nhạc sư Hải Linh chia sẻ: “Tôi
phải thú nhận rằng tôi không có sáng tác gì cả vì chỉ có một Đấng Tạo
Hóa mới thực sự sáng tác mà thôi. Còn tôi cũng như bao nhiêu người khác
thì không dám nói là mình sáng tác. Tôi chỉ có "sàng tạc" được một đôi
bài. Sàng là sàng qua lọc lại ; tạc là dựa vào một mô thức đa có sẵn để
chế biến... như người tạc tượng vậy. Viết
nhạc cũng cực như lao động chân tay vậy vì phải cưu mang, phải tính
toán, rồi còn phải biết lý tưởng hóa những cảm nghĩ, tình cảm v.v... Mỗi
bài phải có một sức sống riêng. Tất cả những bài tôi viết nằm trong hai
chủ đề là : Tôn Vinh Thiên Chúa, và Tán Tụng Quê Hương Việt Nam. Tôi
phải cảm tạ Thiên Chúa suốt ngày, suốt đời tôi, vì Ngài đã cho tôi biết
được một thứ ngôn ngữ tế vi và phổ quát của nhân loại. Tôi cũng phải
luôn luôn tán tụng Quê Hương vì đã dưỡng dục tôi” Ngày
6-1-88 Nhạc sư Hải Linh từ trần vì nhồi máu cơ tim tại bệnh viện
Fountain Valley California. Ông ra đi để lại một sự nghiệp đồ sộ về nhạc
họp xướng và nhiều thánh ca giá trị, nhưng trên hết, giáo dân không thể
quên ca khúc đã đi vào tâm tưởng của họ mỗi bận Giáng Sinh về, ca khúc
Hang Bêlem bất hủ… |